Omgaan met naderend afscheid: handvatten en hoop
In dit artikel leer je hoe je met naderend overlijden kunt omgaan door betekenisvolle reflectie, compassie en open gesprek. We verbinden praktische oefeningen met inzichten uit existentiële psychologie, compassiegerichte therapie en Acceptatie- en Commitment Therapie. Daarnaast geven we eenvoudige uitleg over hoe hersenprocessen en het oxytocine systeem jouw veerkracht kunnen ondersteunen.
Naderen dood roept diepe vragen op over wie je bent en wat je wilt nalaten. Het kan gepaard gaan met angst, boosheid en spijt, maar het biedt ook een kans voor betekenis. Een benadering vanuit existentiële psychologie helpt om te kijken naar wat echt telt: waarden, verbindingen en wat je wilt nalaten. Bezieling schuilt niet in wat er nog moet gebeuren maar in wat je nu kiest te doen vanuit je kernwaarden. Een eerste stap is reflectie: welke waarden blijven voor jou belangrijk en welke relaties wil je koesteren? Door antwoorden op deze vragen te verwoorden kun je richting kiezen en consequent handelen. Een praktische oefening die hierbij helpt is de Levensverhaal-oefening: terugkijken op hoogtepunten, lessen en beslissingen en deze verbinden met jouw kernwaarden, zodat je concrete wensen en acties voor de komende dagen kunt formuleren. Het proces ondersteunt de regulatie van emoties via de voorfrontale cortex, waardoor angst minder overheerst en kalmte en richting makkelijker bereikbaar worden. Zo kun je in beweging blijven met menselijkheid en integriteit, ook als de situatie intens is.
Zin en betekenis vinden in de laatste periode
Het naderende einde zet bestaande ideeën over controle en toekomst op losse schroeven. Een zinvol begin is het verhelderen van waarden en wat werkelijk belangrijk is om te laten voortleven. Existentiële psychologie biedt hierbij een raamwerk: betekenis ontstaat niet door wat er nog moet gebeuren, maar door wat je nu kiest te doen vanuit je kernwaarden. Een nuttige oefening is de Levensverhaal-oefening. Hiermee kijk je terug op je leven, verbind je herinneringen aan wat je dierbaar vindt en vertaal je dit naar concrete wensen voor de komende dagen. Door dit proces wordt de voorfrontale cortex geactiveerd, zodat angst minder overheerst en je rust en richting kunt vinden. Zodoende kun je met vertrouwen het pad vervolg zetten, met aandacht voor zorg en liefde.
Verwerking van emoties door compassie en ademhaling
Compassiegerichte therapie richt zich op het vergroten van zelfcompassie en vriendelijke aandacht voor anderen, zodat angst en dreiging kunnen afnemen. Compassiemeditatie is een eenvoudige oefening die rust en verbondenheid bevordert. Een korte aanpak is: ga rustig zitten, adem langzaam en diep, voel spanning en laat spanning los bij elke uitademing. Breng aandacht naar je hartgebied en gebruik kalme zinnen als Het is oké om te voelen wat er is en Ik verdien rust en zorg. Breid dit uit naar anderen door een vriendelijke houding voor hen te voelen. Door deze oefening stimuleert het het rust- en veiligheidssysteem en bevordert het de aanmaak van oxytocine, wat zorgt voor betere verbinding met jezelf en anderen. Dit helpt bij het openen van gesprekken over wensen, grenzen en hoop. Je zult merken dat emoties helder blijven en je er toch verbinding mee kunt houden.
Praktische tools: Levensverhaal-oefening en afscheidsgesprek
Levensverhaal-oefening is een waardevol middel om verhalen en waarden samen te brengen. Reserveer 20 tot 30 minuten en denk na over wie je bent, welke momenten belangrijk waren en welke lessen je wilt doorgeven. Schrijf of vertel in logische volgorde: wie ben ik, welke gebeurtenissen hebben mij gevormd, welke waarden wil ik laten zien en wat wil ik achterlaten voor de mensen om wie je geeft. Als het mogelijk is kun je dit delen met een vertrouwenspersoon of opnemen zodat het later kan worden teruggezien. Afscheidsgesprek is een vervolgstap om wensen en grenzen te bespreken met dierbaren. Begin met open vragen zoals Wat betekent mijn leven voor jou en welke momenten hebben het meest indruk gemaakt. Wees eerlijk, luister aandachtig en respecteer emoties aan beide kanten. Het is oké om momenten een beetje langzaam te laten verlopen en wanneer het gesprek te zwaar wordt, neem even een pauze en adem.
Verbinding en hersenhormonen: prefrontale cortex integratie en oxytocine
Het samenspel van existentiële psychologie, compassie en Acceptatie- en Commitment Therapie laat zien hoe sociale verbinding en acceptatie samenkomen. Het draait om de integratie van emoties en handelen vanuit waarden. De voorfrontale cortex speelt hierin een cruciale rol: hij reguleert angst, houdt aandacht vast en helpt noodzakelijke keuzes maken. Door de Levensverhaal-oefening en compassie meditatie consequent te oefenen, train je dit hersennetwerk en wordt angst minder overheersend. Daarnaast beïnvloedt sociaal contact en vriendelijke interactie het oxytocine systeem, wat het gevoel van veiligheid vergroot en stress verlaagt. Een praktische toepassing is regelmatige, korte interacties met dierbaren, oogcontact, lichamelijke nabijheid waar het kan en gewenst is, en ademhalingsoefeningen die rust brengen. Tot slot helpen de kernpunten van Acceptatie- en Commitment Therapie je te aanvaarden wat niet veranderd kan worden, te kiezen voor acties die passen bij je waarden en door te blijven handelen vanuit compassie en verbondenheid.
Lees ook: Werkstress herkennen en verminderen of Assertiviteit trainen in de praktijk.